Η Αβασίλευτη Δημοκρατία του 1924

Υπό Παντελήμονος του Ιαματικού


Η 25η Μαρτίου, εκτός από την θρησκευτική και εθνική της διάσταση με την εορτή του Ευαγγελισμού και την επέτειο της Εθνεγερσίας του 1821, στην σύγχρονη πολιτική ιστορία της Ελλάδας, έχει περίοπτη θέση, καθώς είναι η ημέρα, που το 1924, ανακηρύχθηκε η πρώτη Ελληνική Δημοκρατία.
Το αποτυχημένο κίνημα του 1923, αλλά και οι συσσωρευμένες συνέπειες του Διχασμού, οδήγησαν σε ατελεύτητη σειρά παλλαϊκών αιτημάτων για την ανακήρυξη της Αβασίλευτης Δημοκρατίας.
Οι εκλογές που διεξήχθησαν με την αποχή πολλών κομμάτων, ανέδειξαν νικητές τους Φιλελεύθερους του Βενιζέλου με 250 έδρες, έναντι 120 εδρών της Δημοκρατικής Ένωσης του Παπαναστασίου.
Στις 2 Ιανουαρίου 1924 η Επανάσταση των Πλαστήρα- Γονατά παρέδωσε την εξουσία και στις 11 του ίδιου μήνα ορκίσθηκε η κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου, ο οποίος τελικά για λόγους υγείας, αλλά και για άλλες αιτίες που ανάγονται στην πόλωση του Διχασμού, παρέδωσε την πρωθυπουργία στο Γεώργιο Καφαντάρη. Η κυβέρνηση του ορκίσθηκε στις 6 Φεβρουαρίου 1924. Στο κόμμα όμως των Φιλελευθέρων επήλθε διάσπαση λόγω διαφωνιών, που επέτρεψε τελικά στον Αλέξανδρο Παπαναστασίου να σχηματίσει κυβέρνηση, αφού πολλά στελέχη των Φιλελευθέρων δήλωσαν, ότι τον υποστηρίζουν. Η νέα κυβέρνηση παρουσιάσθηκε στη Βουλή για την ανάγνωση των προγραμματικών της δηλώσεων στις 24 Μαρτίου 1924.
Ήταν 5.20 το απόγευμα, όταν ο πρόεδρος Κωνσταντίνος Ρακτιβάν κήρυξε την έναρξη της συνεδρίασης, διαβάζοντας μεταξύ άλλων ψηφίσματα με το αίτημα της ανακήρυξης της Δημοκρατίας. Κομοτηνή, Χίος, Αλεξανδρούπολη, Κοζάνη, Βόλος, Άρτα, Ρέθυμνο, Πύργος, Ξάνθη, Σέρβια κ.λπ. ζητούσαν έξωση της Δυναστείας και ανακήρυξη της Δημοκρατίας.
Ο λόγος δόθηκε μετά στον πρωθυπουργό Αλέξανδρο Παπαναστασίου, ο οποίος διαβάζοντας από χειρόγραφο, ανέλυσε την κατάσταση και έθεσε υπόψη της Δ΄ Εθνικής Συνέλευσης ψήφισμα με το οποίο κηρύσσεται έκπτωτη η βασιλική δυναστεία και εγκαθιδρύεται στη χώρα καθεστώς Δημοκρατίας, κοινοβουλευτικής μορφής.
Στις προγραμματικές δηλώσεις του ο Παπαναστασίου είχε αναφέρει μεταξύ άλλων την απόφασή του για δημιουργία Πανεπιστημίου στη Θεσσαλονίκη. Η κυβέρνηση έλαβε 259 θετικές ψήφους έναντι 3 αρνητικών, ενώ 13 βουλευτές αρνήθηκαν ψήφο.
Την επομένη, ημέρα εορτασμού της 25ης Μαρτίου, τελέσθηκε δοξολογία στη Μητρόπολη, στους δρόμους γύρω από την οποία είχε συγκεντρωθεί μεγάλο πλήθος κόσμου. Ακολούθησε παρέλαση στη λεωφόρο Αμαλίας, σε κλίμα ενθουσιασμού.
Λίγο πριν από τις 12, συνήλθε η Βουλή και μετά από μικρή συζήτηση τέθηκε σε ψηφοφορία το ψήφισμα έκπτωσης της Δυναστείας και ανακήρυξης της Δημοκρατίας. Παρόντες 283 βουλευτές, ψήφισαν άπαντες υπέρ της Δημοκρατίας. Μαζί με το ψήφισμα ανακοινώθηκε αμνηστία σε πολιτικούς υπόδικους και χάρη σε στρατιωτικούς, που ήταν φυλακισμένοι γιατί πήραν μέρος στο κίνημα του 1923. Ο πρόεδρος της Δ΄ Εθνοσυνέλευσης Κωνσταντίνος Ρακτιβάν χαιρέτισε την εγκαθίδρυση της Δημοκρατίας και αμέσως μετά, περί τη 1 και 20΄ βγήκε έξω και ανήγγειλε το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας στα πλήθη που είχαν κατακλύσει την οδό Σταδίου και ζητωκραύγαζαν για την ανακήρυξη της Δημοκρατίας. Ταυτόχρονα από το πυροβολείο του Λυκαβηττού, έπεφταν χαιρετιστήριες βολές.
Λίγες μέρες αργότερα, ο Κωστής Παλαμάς δημοσίευσε το ποίημα του με τίτλο «Δημοκρατίες».
Το καθεστώς της Αβασίλευτης Δημοκρατίας, κράτησε έως τις 3 Νοεμβρίου 1935, οπότε με το Δημοψήφισμα που είχε οργανώσει ο Γεώργιος Κονδύλης, επανήλθε η Δυναστεία στο θρόνο της Ελλάδας.

* Το θέμα με τις δέουσες αυθεντικές σκηνές ασπρόμαυρου φιλμ εποχής έπαιξε στον Τηλεοπτικό Σταθμό της Βουλής