Από την Άσπρη Λέξη

Παρώνυμα

Αχρησία – αχρηστία
Αχρησία (< στερητ. α + χρήση) είναι η μη χρησιμοποίηση ενός πράγματος.
Αχρηστία (< άχρηστος) είναι η ιδιότητα του άχρηστου, δηλ. η μη χρησιμότητα. Στην έκφραση βρίσκεται ή περιέρχεται /πέφτει (ή περιπίπτει) κάτι σε αχρηστία (= δε χρησιμοποιείται ή δεν εφαρμόζεται πια) ακριβέστερη θα ήταν η χρήση του ουσ. αχρησία.

Ευθύνη – υπευθυνότητα
Ευθύνη (< αρχ. εύθυνα = δημόσιος έλεγχος των πράξεων των αρχόντων, πβ. υπέχω ευθύνας = δίνω εξηγήσεις) είναι η υποχρέωση κάποιου να ανταποκριθεί σε ορισμένη εντολή, υπόσχεση, καθήκον κ.τ.ο. και να λογοδοτήσει, να απολογηθεί για τις σχετικές ενέργειες (Μ. Τριανταφυλλίδης).
Υπευθυνότητα (< υπεύθυνος < υπό + ευθύνη) η ιδιότητα του υπεύθυνου, η συναίσθηση της ευθύνης που έχει κάποιος, η αρετή του υπεύθυνου.

Προσωπικός – διαπροσωπικός
Προσωπικός είναι αυτός που ανήκει, απευθύνεται, αφορά ή συνδέεται με ένα μόνο πρόσωπο, ο ατομικός, ο ιδιωτικός (πβ. προσωπική περιουσία, προσωπικά εισοδήματα, προσωπικά αντικείμενα, προσωπικός γιατρός, προσωπική ζωή, προσωπική επιστολή κ.τ.ο.).
Διαπροσωπικός (< πρόθ. διά + προσωπικός) είναι αυτός που αφορά δύο ή περισσότερα πρόσωπα (πβ. διαπροσωπικές σχέσεις).

Ψυχικός – ψυχολογικός
Ψυχικός (< ψυχή) είναι αυτός που ανήκει ή αναφέρεται στην ψυχή, τη συνείδηση (πβ. ψυχικά φαινόμενα, ψυχικές καταστάσεις, ψυχικός κόσμος, ψυχικά χαρίσματα κ.τ.ο.).
Ψυχολογικός (< ψυχολογία) είναι αυτός που ανήκει ή που αναφέρεται στην επιστήμη της ψυχολογίας (πβ. ψυχολογική μελέτη, ψυχολογικό εργαστήριο, ψυχολογική στήριξη κ.τ.ο.) αλλά και αυτός που σχετίζεται με την ψυχική κατάσταση κάποιου (πβ. καλή ή άσχημη ψυχολογική κατάσταση, ψυχολογικός πόλεμος, ψυχολογική βία).


Παροιμίες και παροιμιακές φράσεις

Πήγε σαν το (γερο) Μασούρα
Η έννοια: χάθηκε άδικα.
Σύμφωνα με μια παλιά ιστορία, κάποιος ονόματι Μασούρας, φαντασιόπληκτος και οιηματίας, συνήθιζε να καυχιέται στους συγχωριανούς του για φανταστικά κατορθώματα. Οι ιστορίες του όμως ήταν τόσο υπερβολικές που δε γινόταν πιστευτός, πράγμα που τον στενοχωρούσε. Για να γλιτώσει, λοιπόν, από τα πειράγματα των συγχωριανών του και να «τους μπει στο μάτι», κάποτε που βρέθηκε σκοτωμένος ένα κοντοχωριανός τους, ο Μασούρας ομολόγησε ότι αυτός διέπραξε το φόνο. Στο δικαστήριο μάλιστα προσκόμισε πλαστά αποδεικτικά στοιχεία και αφηγήθηκε το δήθεν έγκλημα με τέτοια αληθοφάνεια και παραστατικότητα, που επέτυχε την καταδίκη του για ένα έγκλημα που ποτέ δεν είχε διαπράξει.

Κάθε πέρσι και καλύτερα
Aρχαία παροιμία: αεί τά πέρυσι βελτίω.
Παραδίδεται πως οι Αθηναίοι, στα χρόνια της Μακεδονικής κυριαρχίας, ταπεινωμένοι ως πολιτική κοινότητα έλεγαν φωναχτά την παροιμία αυτή, εκφράζοντας με πικρία τις προηγούμενες καλές μέρες που πέρασαν ανεπιστρεπτί.

Στα κρύα του λουτρού Λέγεται για περιπτώσεις στις οποίες διαψεύδονται οι προσδοκίες κάποιου τη στιγμή ακριβώς που είχε αρχίσει να πιστεύει ότι θα εκπληρωθούν (Μπαμπινιώτης).Η φράση σώζεται από τη βυζαντινή εποχή, όταν τα δημόσια λουτρά είχαν τρία διαδοχικά χωρίσματα: στο πρώτο οι λουόμενοι περίμεναν τη σειρά τους, στο δεύτερο (που ονομαζόταν «στα κρύα») γδύνονταν και προετοιμάζονταν για το λουτρό και στο τρίτο («στα θερμά») λούζονταν. Η φράση παρέμεινε από τις περιπτώσεις που οι επισκέπτες ήταν έτοιμοι να περάσουν από τα «κρύα» στα «θερμά», αλλά συνέβαινε κάποιο απρόοπτο και σοβαρό γεγονός και σταματούσε αιφνίδια η λειτουργία των λουτρών.

Έγινε της π... το κάγκελο
Στα προπολεμικά και στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, όταν αγκυροβολούσαν «συμμαχικά» (υπό αγγλική σημαία κυρίως) πολεμικά πλοία στα ανοιχτά του Νέου Φαλήρου, οι γυναίκες «ελευθερίων ηθών» συνήθιζαν να συνωθούνται - και συχνά να διαγκωνίζονται - σε μια μεγάλη ξύλινη εξέδρα με πολλά κάγκελα που υπήρχε στην παραλία του Νέου Φαλήρου, περιμένοντας να αποβιβαστούν οι άνδρες του στόλου και να «ψωνίσουν» πελάτες.

Έχασε τ' αβγά και τα καλάθια
Η φράση έμεινε παροιμιώδης από το πάθημα ενός κουτοπόνηρου Αθηναίου αυγουλά το 1688. Τότε, εξαιτίας της επιδημίας πανώλης που θέριζε την πολιορκημένη από τα στρατεύματα του Μοροζίνη πόλη, πολλοί Αθηναίοι ζήτησαν καταφύγιο στα νησιά. Ανάμεσα σ' αυτούς ήταν και ο Ιωάννης Ντερζίνης ή Ντερτσίνης, έμπορος αβγών. Αυτός, για να μην αφήσει το εμπόρευμά του να χαλάσει, το πήρε μαζί του, με την ελπίδα να το πουλήσει στα νησιά. Στάθηκε άτυχος όμως, διότι το πλοίο του δέχτηκε επίθεση Αλγερινών κουρσάρων, οι οποίοι αιχμαλώτισαν και πούλησαν στα σκλαβοπάζαρα τους νέους και εύρωστους ταξιδιώτες, ενώ τους γεροντότερους και αδύναμους - μεταξύ των οποίων και τον Ντερζίνη - τους άφησαν ελεύθερους. Έτσι γύρισε στην Αθήνα απαρηγόρητος που από την θαλασσινή του περιπέτεια «έχασε τα αβγά και τα καλάθια» του.