Από τα σφαιρίδια στα χάρτινα ψηφοδέλτια…*

Υπό Παντελεήμονος του Ιαματικού.

Μια κάλπη, στην οποία έριχναν μέσα αντί για ψηφοδέλτια, μεταλλικά σφαιρίδια, κατά τη διάρκεια των εκλογών, συγκέντρωνε την προσοχή των επισκεπτών της Έκθεσης της Βουλής για τα 30 χρόνια από το Σύνταγμα του 1975.

Πρόκειται για μουσειακό κατάλοιπο της εποχής που το σύστημα εκλογής βουλευτών, απαιτούσε να υπάρχουν σε κάθε εκλογικό τμήμα τόσες τέτοιες κάλπες, όσοι και οι υποψήφιοι της περιοχής. Κάθε κάλπη ήταν χωρισμένη στα δυο και εξωτερικά ήταν βαμμένη άσπρη και μαύρη. Στο επάνω μέρος υπήρχε ένα άνοιγμα σαν σωλήνας και ο ψηφοφόρος έβαζε μέσα το χέρι του και έριχνε ένα μεταλλικό σφαιρίδιο σαν χονδρό σκάγι κυνηγίου στο μέρος της κάλπης που ήθελε, ψηφίζοντας έτσι το «ναι» ή το «όχι» για τον συγκεκριμένο υποψήφιο.
Η ψηφοφορία με σφαιρίδια είχε καθορισθεί από το Σύνταγμα του 1864.

Ο Γ. Σουρής έχει γράψει στο «Ρωμηό» τους ακόλουθους χαρακτηριστικούς στίχους, για κάποια διάλυση Βουλής, που την ακολουθούσαν εκλογές:

Νέα διάλυσις Βουλής
Αγγέλματα χαράς τρελής,
ανέλπιστα και αιφνίδια.
Διάλυσιν κηρύξετε
Και τα τουφέκια ρίξετε
Και πάρτε τα σφαιρίδια.

Ήταν τέτοιος ο φανατισμός της εποχής εκείνης, που πολλοί ψηφοφόροι έλεγαν, πως… θα το ρίξουν δαγκωτό! Εννοώντας, ότι θα ψηφίσουν με πάθος και ένταση. Μάλιστα δάγκωναν το σφαιρίδιο δυνατά, πριν το ρίξουν μέσα. Άλλοι πάλι, επιχρύσωναν το σφαιρίδιό τους εκφράζοντας τη λατρεία τους στον συγκεκριμένο υποψήφιο. Κατάλοιπο του τρόπου της ψηφοφορίας, που γίνονταν με τα σφαιρίδια, είναι και η φράση των ψηφοφόρων: «Τον μαύρισα!!!». Εννοώντας, ότι έριξαν το σφαιρίδιο στο μαύρο μέρος της κάλπης. Ή αντίστροφα, «τον έβγαλα ασπροπρόσωπο»!

Ένας άλλος ποιητής ο Αχιλλέας Παράσχος, βλέποντας κάποτε τα φαινόμενα νοθείας με τα σφαιρίδια, της εκμετάλλευσης, των πελατειακών σχέσεων και της καπηλείας από την πλευρά των πολιτικών, απευθύνθηκε προς τον ελληνικό λαό με τους ακόλουθους στίχους του:

«Άλλος θα ήσουν δύστηνε, αν ήξευρες οποίαν
Έχει αυτό το ελαφρόν σφαιρίδιον, αξίαν».

Όταν το 1911 αναθεωρήθηκε το Σύνταγμα, από το σχετικό άρθρο αφαιρέθηκε η λέξη «σφαιρίδιον» και έτσι λύθηκαν τα χέρια του νομοθέτη, ώστε να μπορεί αυτός να καθορίζει τον τρόπο ψηφοφορίας. Και όμως τα σφαιρίδια χρησιμοποιήθηκαν ακόμα και στις εκλογές του 1920. Πάντως τα χάρτινα ψηφοδέλτια εισήχθησαν για πρώτη φορά το 1912 στις δημοτικές και κοινοτικές εκλογές.

Στις 18 Αυγούστου 1920, ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και υπουργός Εσωτερικών Κωνσταντίνος Ρακτιβάν, κατέθεσε στο Βουλή δυο νομοσχέδια. Το ένα «περί προσαρτήσεως της Θράκης» και το άλλο «περί βουλευτικών εκλογών εν Θράκη». Με το πρώτο νομοσχέδιο, η Ελλάδα προσαρτούσε στην Επικράτειά της, τόσο τη σημερινή Δυτική Θράκη, που παρέλαβε από τους συμμάχους της Αντάντ, όσο και την πρόσφατα απελευθερωθείσα από τους Τούρκους Ανατολική Θράκη.

Για το δεύτερο νομοσχέδιο ο Ρακτιβάν ανέφερε στη Βουλή, ότι επειδή «δεν είναι εφικτή η εφαρμογή εκεί του εν Ελλάδι κρατούντος συστήματος των σφαιριδίων» προτάθηκε η χρήση των χάρτινων ψηφοδελτίων. Και δεν ήταν εφικτό το σύστημα των σφαιριδίων, γιατί δεν μπορούσαν- λέει- να βρούνε στη Θράκη «καλποδόχα κιβώτια» ώστε να αναδείξουν τους πληρεξουσίους της περιοχής στην Ελληνική Εθνική Αντιπροσωπεία . Εκείνες δηλαδή τις ειδικές κάλπες με τη χοάνη.

Η λεγόμενη Βουλή των Λαζάρων λίγο πριν λήξει η θητεία της ψήφισε το νόμο 2.485 με τον οποίο καθιερωνόταν για τις εκλογές της μόλις απελευθερωθείσης Θράκης το χάρτινο ψηφοδέλτιο για πρώτη φορά.

Η Θράκη είχε πρωτοπορήσει…

Με χάρτινο ψηφοδέλτιο έγιναν το 1920 οι εκλογές στη Θράκη (Αύγουστος) και στο μέτωπο της Μικράς Ασίας. Το 1923 έγιναν βουλευτικές εκλογές με χάρτινο ψηφοδέλτιο στις Νέες Χώρες, στην Αθήνα και τον Πειραιά. Το 1926 έγιναν εκλογές σε όλη την Ελλάδα πλην των «προνομιούχων» περιοχών Ύδρας, Σπετσών και Ψαρών.

*Το θέμα πρωτοπαρουσιάστηκε στον τηλεοπτικό σταθμό της Βουλής των Ελλήνων.