Η Μεγάλη Ιδέα*

του Παντελή Στεφ. Αθανασιάδη

Η Μεγάλη Ιδέα, υπήρξε για δεκαετίες βασική συνιστώσα του ελληνικού πολιτικού συστήματος, όραμα του λαού και καθοδηγητική δύναμη της εξωτερικής και εσωτερικής πολιτικής της χώρας.

Η έννοια της Μεγάλης Ιδέας υπήρξε, ίσως, το ισχυρότερο ιδεολόγημα στην Ιστορία της Νεότερης Ελλάδας. Ήταν ουσιαστικά, η επιδίωξη της εθνικής αποκατάστασης του υπόδουλου Ελληνισμού και η ανάκτηση των χαμένων εδαφών.

Η ιδέα αυτή, γεννήθηκε από τον Ιωάννη Κωλέττη, το 1844 στις εργασίες της Α΄ Εθνοσυνέλευσης. Τότε, κατά τη συζήτηση του άρθρου 3 του Συντάγματος, που γέννησε η Επανάσταση της 3^ης Σεπτεμβρίου 1843, αναλύθηκε το θέμα των αυτοχθόνων Ελλήνων και των ετεροχθόνων, που ζούσαν εκτός των συνόρων της μικρής Ελλάδας.

Ο Ιωάννης Κωλέττης, φύση παρορμητική, αγορεύοντας τόνισε, ουσιαστικά, ότι η Ελλάδα για να επιβιώσει στο διεθνές περιβάλλον έπρεπε να φιλοδοξεί σε εξέλιξη. Τόνισε μάλιστα, ότι το Βασίλειον της Ελλάδος δεν είναι η Ελλάς. Αποτελεί ένα μέρος μόνο, το πιο μικρό και το πιο φτωχό. Ο Κωλέττης εξέφραζε και την άποψη, ότι η Ελλάδα τότε, δεν έπρεπε να έχει πρωτεύουσα. Η Κωνσταντινούπολη, έπρεπε να θεωρείται η μόνη πρωτεύουσά της.

Η ερμηνεία της αγόρευσής του, ταυτίσθηκε αμέσως και έδωσε υπόσταση στην έννοια της Μεγάλης Ιδέας, που όλοι αναζητούσαν για να εκφράσουν τα οράματά τους για μια Μεγάλη Ελλάδα. Η ερμηνεία αυτή ενθάρρυνε και τα αλυτρωτικά όνειρα, που έτρεφαν ο βασιλεύς Όθων και η βασίλισσα Αμαλία.

Ωστόσο σε επίπεδο φραστικό είχε προηγηθεί στη Μεγάλη Ιδέα ο ποιητής Αλέξανδρος Σούτσος, ο οποίος το 1843 είχε εκδώσει στις Βρυξέλλες το θεατρικό έργο του με τίτλο «Ο πρωθυπουργός».

Σ’ αυτό τόνιζε μεταξύ άλλων:

«Κι αν εις το Γένος ήρχετο ιδέα τις μεγάλη

Τα νεκρωμένα μέλη του εις κίνησιν να βάλη,

Κι εζήτει την προγονικήν αυτού κληρονομίαν,

τις τολμητίας έμελλεν αντίστασιν να δείξη,

την πάνδημον εντός κι εκτός φωνήν αυτού, να πνίξει;»

Η λαϊκή αποδοχή κατέστησε τον νεφελώδη αυτό τεχνητό πολιτικό όρο, κύριο άξονα της ελληνικής εξωτερικής και εσωτερικής πολιτικής κυρίως κατά το δεύτερο ήμισυ του 19^ου αιώνα. Ισχυρό κλονισμό δέχτηκε η Μεγάλη Ιδέα, από την ήττα στον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897.

Η εμφάνιση του Ελευθέριου Βενιζέλου στο πολιτικό προσκήνιο, οι ευνοϊκές διεθνείς συγκυρίες και οι επιτυχείς πολεμικές επιχειρήσεις, πού έδωσαν στην Ελλάδα νέα εδάφη κατά τους Βαλκανικούς Αγώνες και αργότερα, κορύφωσαν την Μεγάλη Ιδέα. Ειδικότερα μάλιστα όταν υπεγράφη στις 18 Αυγούστου 1920 η Συνθήκη των Σεβρών, που δημιουργούσε τη λεγόμενη Ελλάδα των δύο Ηπείρων και των πέντε θαλασσών.

Πραγματική ταφόπετρά της όμως, υπήρξε η Συνθήκη της Λωζάννης, η οποία υπεγράφη μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και την ανταλλαγή των πληθυσμών, στις 24 Ιουλίου 1923 και περιόριζε την Ελλάδα στα σημερινά της σύνορα.

Η Μεγάλη Ιδέα, όπως και παλαιότερα οι περίφημοι χρησμοί του

Αγαθάγγελου, παρά τον ουτοπικό χαρακτήρα τους, κράτησαν ζωντανό το όνειρο για μια Μεγάλη Ελλάδα.

*Το θέμα πρωτοπαρουσιάστηκε στον τηλεοπτικό σταθμό της Βουλής των Ελλήνων.