Δευτέρα 23 Ιανουαρίου 2006

οι λέξεις της "άσπρης λέξης" (ασθένειες)

Λέπρα
Χρόνια μολυσματική αρρώστια του νευρικού συστήματος και κυρίως του δέρματος: νόσος του Hansen.
Η λέξη χρησιμοποιείται μεταφορικά για κάτι κακό, φοβερό, που είτε διαδίδεται εύκολα και γρήγορα σαν μολυσματική αρρώστια, είτε το αποφεύγει κάποιος συστηματικά.
Λέξη της αρχαίας ελληνικής, παράγωγο ουσ. του ρήματος λέπω (= αποφλοιώνω, ξεφλουδίζω).

Οστρακιά
Μολυσματική παιδική ασθένεια, που χαρακτηρίζεται από κόκκινα εξανθήματα και απολέπιση της επιδερμίδας.
Επίσης, διαλεκτικά οστρακιά ή δώμα.
Η λέξη σχηματίστηκε, ως εστρωμένη μέ όστρακα κεράμεα (Λεξικόν Σκαρλάτου Δ. του Βυζαντίου), από το αρχ. όστρακον (= τεμάχιον πηλίνου αγγείου, κεραμίδι, τούβλο) με την προσθήκη της κατάληξης -ιά.

Ιλαρά
Εξανθηματικό μεταδοτικό νόσημα της παιδικής ηλικίας (λαϊκή ονομασία μπέμπελη: βλ. λέξη).
Η ασθένεια - που στη μεσαιωνική ελληνική αναφέρεται ως ίλαρη - ονομάστηκε ιλαρά από το θηλυκό του επιθέτου της αρχαίας ελληνικής ιλαρός (= φαιδρός, πλήρης χαράς, εύθυμος, περιχαρής), ίσως από την εμφάνιση του προσώπου του αρρώστου ή για ευφημισμό.

Ευλογιά
Εξανθηματική, λοιμώδης, επιδημική, ιογενής νόσος που έχει ως χαρακτηριστικό σύμπτωμα πυώδεις φλύκταινες σε όλο το σώμα, οι οποίες αφήνουν, κυρίως στο πρόσωπο, βαθιές ουλές (Μ. Τριανταφυλλίδης).
Η λέξη προέρχεται από την αρχ. ευλογία (χρήση «κατ' ευφημισμόν»).
Ήδη στη μεσαιωνική ελληνική χρησιμοποιείται με τη σημασία της λοιμώδους εξανθηματικής ασθένειας: τά μηνύοντα θάνατον παραπλήσια λοιμικής, τά λεγόμενα μαύρα. Οι πολλοί δέ καλούσιν αυτά ευλογίαν.
Στις μεσαιωνικές θρησκευτικές αντιλήψεις οι επιδημίες αποκαλούνταν ευλογίες, προκειμένου να εξευμενιστεί ο θεός, που πίστευαν ότι τις προκαλούσε.

1 σχόλιο:

Sarasides είπε...

Η υπόθεση της κατ' ευφημισμόν ονομασίας των ασθενειών και η απόδοσή τους στο θείο είναι παλαιότερη. Ήδη από τα αρχαϊκά χρόνια η επιληψία ονομαζόταν Ιερά νόσος και ως θεραπεία δίδονταν μεταξύ άλλων Ακόνη Ναξία [Είδος σμύριδος ή μίγμα σιδήρου] με ξύδι.
Ο πρώτος που αντιμετώπισε την ασθένεια αυτήν ως ψυχική νόσο είναι φυσικά ο Ιπποκράτης.